W ostatnim czasie w mediach masowego przekazu coraz więcej zaczęto mówić o zjawisku parentyfikacji. Wielu rodziców pragnie uważnie wychowywać własne dzieci i nie popełniać błędów, które w ich opinii mogli popełniać ich rodzice. W tym artykule chcemy przybliżyć powyższy termin, a także wskazać te zachowania dziecka, które pozwalają nam parentyfikację rozpoznać.
Naturalnym jest, że w relacjach rodzic-dziecko to rodzice przede wszystkim dają, a dzieci otrzymują. Rolą rodziców jest zapewnienie bezwarunkowej miłości, a także możliwości do swobodnego dorastania w szczęściu i koncentracji na dziecięcych aktywnościach, jakimi jest nauka, zabawa i odkrywanie świata. Natomiast zdarzają się sytuacje, w których role te zostają czasowo lub na stałe odwrócone. Dzieci zaczynają przedkładać zaspokajanie potrzeb innych ludzi, najczęściej najbliższych członków rodziny ponad własne dobro. Wówczas mamy do czynienia ze zjawiskiem parentyfikacji.
Jednym z rodzajów parentyfikacji jest parentyfikacja fizyczna, zwana inaczej instrumentalną. W tym przypadku dziecko podejmuje na siebie praktyczne zadania, które z założenia wykonuje osoba dorosła. Może to oznaczać wykonywanie takich czynności, jak robienie zakupów, opłacanie rachunków, opieka nad młodszym rodzeństwem, przygotowywanie posiłków. Należy jednak zaznaczyć, że na przykład angażowanie 10-latka w przygotowywanie posiłku dla rodziny nie oznacza, iż poddajemy go parentyfikacji, wręcz przeciwnie budujemy jego wiarę we własną sprawczość. Natomiast, gdy 10-latek, zamiast oddawać się nauce lub po prostu zabawie, musi pracować, aby utrzymać rodzinę, wtedy mamy do czynienia ewidentna zamianą ról.
Trudniejszym do szybkiego zauważenia przez osoby postronne rodzajem parentyfikacji jest parentyfikacja emocjonalna. Występuje wtedy, gdy dziecko pełni rolę mediatora między rodzicami lub innymi członkami rodziny. W sytuacjach trudnych, zamiast otrzymać wsparcie od starszych, to ono pociesza, a nawet szuka rozwiązań dla nich. Do odwrócenia ról, zwykle bez intencji i celowego działania rodzica, może dochodzić w sytuacjach trudnych, takich jak rozwód, śmierć jednego z rodziców, uzależnienia lub niepełnosprawność w rodzinie. Czasem jest to również wynikiem doświadczeń z dzieciństwa rodziców dziecka.
Kończąc definiowanie samego pojęcia, przybliżymy teraz możliwe przejawy występowania tego zjawiska w zachowaniu dziecka. W zależności od intensywności procesu może pojawić się niepokój, czy przewlekły stres, które mogą prowadzić do wyczerpania emocjonalnego. Dziecko może przejawiać również inne zachowania takie, jak: wybuchy agresji, trudności w nauce, trudności w relacjach z rówieśnikami. Może pojawiać się niechęć uczęszczania do szkoły, czy brak zainteresowań. Mogą również występować objawy fizyczne takie, jak bóle brzucha, biegunki, czy nawracające bóle głowy.
Czy mechanizm parentyfikacji zawsze wiąże się wyłącznie z negatywnymi następstwami? Choć parentyfikacja polega na zaspokajaniu potrzeb rodzica w pierwszej kolejności, to jednak jest to mechanizm, który może w pewnym sensie może skutkować rozwojem empatii i poczucia odpowiedzialności dziecka. Warto jednak mieć na względzie proporcję pomiędzy angażowaniem dziecka w zadania dorosłych, a dostrzeżeniem i uznaniem jego działań. Zauważenie przez rodzica dużego trudu, jakie podejmuje dziecko, może je uchronić przed destrukcyjną zamianą ról w rodzinie, a nawet przyczynić się do dojrzałości psychicznej. Porażka ze względu na nadmierne wymagania stawianie dziecku, nie jest ty, co wspiera jego prawidłowy rozwój – potrzebne są natomiast akceptacja i poczucie bezpieczeństwa.
Poza uznaniem samego działania dziecka warto dać mu jasny komunikat, że nie musi podejmować danego działania, gdyż jest to obowiązek nas – dorosłych, z którym damy sobie radę. Jeżeli pojawiają się sytuacje, które nas jako rodziców przerastają, warto zgłosić się po wsparcie do innych osób z naszego otoczenia – znajomych, rodziny czy czasem poszukać specjalistycznej pomocy. Dziecko natomiast warto jest w sytuacjach trudnych zachęcać mimo wszystko do swobodnego korzystania z dzieciństwa i nie obciążać go „sprawami dorosłych”.
Parentyfikacja jest uważana przez niektórych za wydarzenie traumatyczne. Jeśli w dorosłym życiu mamy poczucie, że doświadczamy jej negatywnych konsekwencji, warto skorzystać z pomocy specjalisty. Pozwoli nam to na lepsze zrozumienie naszych trudności i poradzenie sobie z własnymi, niekiedy bardzo nieprzyjemnymi emocjami.
Tekst stworzony przez stażystkę Partycję Wojcieszak.
Źródła:
- https://www.superego.com.pl/parentyfikacja-co-to-jest-jak-sobie-radzic/ artykuł Proces parentyfikacji w rodzinie z problemem alkoholowym , dwumiesięcznik TERAPIA numer 3/2019 (rok XXII)
- https://psychologwnecie.pl/parentyfikacja-co-to-jest-i-jak-wplywa-na-nas-w-doroslym-zyciu/
- https://spokojwglowie.pl/parentyfikacja-co-to
- https://www.luxmed.pl/dla-pacjenta/artykuly-i-poradniki/czym-jest-parentyfikacja-jak-jej-uniknac